Autor: Agnieszka Dudzińska

Zestawienie rozwiązań wprowadzonych po 18.11.2015

W związku z tym, że od czasu zmiany rządu pojawiło się sporo nowych rozwiązań, o różnej wadze i bardzo rozproszonych, zamieszczamy ich zwięzłe zestawienie.

Są to zarówno rozwiązania wprowadzone kolejnymi ustawami realizującymi program „Za życiem”, jak i te, które pojawiły się pod wpływem niedawnego sejmowego protestu osób niepełnosprawnych i ich rodziców.

W przypisach podana jest podstawa prawna, a więc odpowiednia ustawa i artykuł. Dla przejrzystości przytoczono tylko ustawę wprowadzającą dane rozwiązanie, bez dalszego wskazywania na zmieniony przepis innej ustawy.

Nowe rozwiązania wg grup v7 z X 2018Pobierz

Uwagi do projektu nowelizacji ustawy o rehabilitacji i innych ustaw (projekt UD185)

Większość zmian oceniamy pozytywnie, zgłaszając do części z nich szczegółowe zastrzeżenia.

Korzystne (choć naszym zdaniem niewystarczające) są zmiany dotyczące warsztatów terapii zajęciowej. Dobre są również rozwiązania polegające na uelastycznieniu czasu pracy rodziców dzieci z niepełnosprawnościami oraz wydłużeniu okresu pobierania zasiłku opiekuńczego na niepełnoletnie dziecko powyżej 14 roku życia. Podtrzymujemy przy tym nasze stanowisko, że właściwym instrumentem aktywizacji niepracujących rodziców, zwłaszcza matek, powinno był umożliwienie łączenia pobierania świadczenia pielęgnacyjnego z pracą zarobkową bez całkowitej utraty świadczenia.

Z dużą nadzieją przyjmujemy wprowadzenie pojęcia zatrudnienia wspomaganego oraz trenera pracy. Oczekujemy, że zostaną one wkrótce zdefiniowane w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, ze wskazaniem finansowania zatrudnienia wspomaganego ze środków Funduszu Pracy. Na takie rozwiązanie środowisko osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin czeka od wielu lat.

Poważne zastrzeżenia budzą zmiany dotyczące art. 22 ustawy o rehabilitacji. Nie są one w ogóle uzasadnione w Ocenie Skutków Regulacji i wydają się być sprzeczne z dotychczasową polityką państwa w obszarze zatrudniania osób z najcięższymi niepełnosprawnościami. Dlatego rekomendujemy wycofanie się ze zmian w wymogach wobec podmiotów udzielających ulg we wpłatach na PFRON.

Pełne uwagi zawarte są w pliku w formacie pdf:

CBNN Uwagi do projektu nowelizacji ustawy o rehabilitacji i innych ustaw UD185 z 29_09_2017

Projekt ustawy na stronie Rządowego Centrum Legislacji – konsultacje do 23.10.2017:

https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12303600

Nasze komentarze w mediach o projekcie ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją programu „Za życiem”

Uwagi do projektu ustawy o zmianie ustaw w związku z „Za życiem”

W dniu 10 maja 2017 r. skierowaliśmy do pani Elżbiety Rafalskiej, Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nasze uwagi, dotyczące projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją programu „Za życiem” (projekt z dnia 27 mara 2017 r.).

Rekomendujemy m. in. całkowite wycofanie się ze zmian w art. 53 ustawy o pomocy społecznej, które mogą pogorszyć sytuację osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin, gdyż ograniczają dostęp do istniejących w obecnym porządku prawnym mieszkań chronionych i ustanawiają bariery w powstawaniu długo oczekiwanych mieszkań wspomaganych.

Druga istotna rekomendacja dotyczy wprowadzenia nowej usługi rynku pracy w postaci zatrudnienia wspomaganego (trener pracy) do ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Uwagi do projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją programu Za życiem v4

Uwagi do projektu rozporządzenia MEN w sprawie indywidualnego nauczania

Warszawa, 4.05.2017

 

Pani

Anna Zalewska

Minister Edukacji Narodowej

 

Szanowna Pani Minister,

W związku z publikacją projektu rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży chcielibyśmy zwrócić uwagę, że jego wprowadzenie w proponowanym kształcie może zaszkodzić wielu dzieciom z niepełnosprawnościami i przynieść więcej szkody, niż pożytku. W szczególności uważamy za szkodliwe planowane zniesienie możliwości realizacji nauczania indywidualnego na terenie placówki oświatowej, co skazuje dzieci de facto na śmierć cywilną.

Zgadzamy się z MEN, że nauczanie indywidualne w obecnej formie wymaga zmian. Tak jak Ministerstwo uważamy, że nauczanie indywidualne powinno być rozwiązaniem wybieranym jedynie w wyjątkowych sytuacjach, a podstawą powinna być edukacja włączająca w szkole. Dostrzegamy sytuacje nadużywania nauczania indywidualnego, które może być również wykorzystywane do tzw. „wypychania” ucznia ze szkoły, która nie radzi sobie z niepełnosprawnością i problemami ucznia.

Mając świadomość powyższych niedoskonałości obowiązujących rozwiązań prawnych uważamy jednak, że w wielu przypadkach łączenie nauczania indywidualnego w domu i na terenie szkoły jest właśnie tą formą, która najlepiej odpowiada potrzebom uczniów, a często jest jedyną możliwą formą włączenia. Niestety w świetle obowiązujących przepisów, jak i praktyki oświatowej, nauczania indywidualnego nie zastąpi ani indywidualny tok nauki, ani indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny (IPET).

W związku z powyższym proponujemy, by do czasu wprowadzenia zapowiadanych przez MEN bardziej kompleksowych rozwiązań w zakresie kształcenia specjalnego wstrzymać się z planowaną nowelizacją nauczania indywidualnego, ze względu na dobro dzieci, a w międzyczasie dopracować proponowane rozwiązania.

Jesteśmy gotowi do wszelkiej współpracy z Ministerstwem w tym zakresie.

 

Z poważaniem,

dr Paweł Kubicki                              dr Agnieszka Dudzińska                         dr Katarzyna Roszewska

Zatrudnienie wspomagane jako instrument rynku pracy

Należy wprowadzić do ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy nowy instrument rynku pracy w postaci zatrudnienia wspomaganego (trenera pracy). U podstaw zatrudnienia wspomaganego leży zasada podmiotowości (empowerment), godności i poszanowania człowieka.

Zatrudnienie wspomagane polega na odwróceniu kolejności wprowadzania na rynek pracy z sekwencji: przygotowanie/szkolenie -> praca na sekwencję właściwą dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, psychiczną czy autyzmem: zatrudnienie -> nauka pracy przez pracę.

Zatrudnienie wspomagane musi spełniać warunek zawarcia zwykłej umowy o pracę oraz uzyskiwania przez pracownika zwykłego wynagrodzenia (prawdziwa praca i regularna płaca).

Nowy instrument został wielokrotnie poddany pilotażom, a rekomendacje z różnych projektów są zbieżne. Roczny koszt wsparcia, z którego korzystałoby 50 tys. osób z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności intelektualnej i psychicznej, wyniósłby 478 mln zł.

Ekspertyza: cbnn o zatrudnieniu wspomaganym

Ocena rządowego programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”

17.01.2017

Plik do pobrania (pdf): Ocena Programu „Za życiem” – dr Agnieszka Dudzińska, dr Paweł Kubicki

Poniżej najważniejsze punkty oceny.

© Wszelkie prawa zastrzeżone. Zgoda na wykorzystanie z podaniem autorów i źródła: dr Agnieszka Dudzińska, dr Paweł Kubicki, Centrum Badań Nad Niepełnosprawnością

 

Plusy

  • Samo podjęcie inicjatywy stworzenia Programu „Za życiem” zasługuje na uznanie. Po raz pierwszy od lat przedstawiono tak wszechstronny materiał na temat osób niepełnosprawnych, w tym rodzin niepełnosprawnym dzieckiem, oraz propozycje rozwiązań. Jest to znaczący sygnał ze strony rządu, generujący nadzieję i oczekiwania.
  • Program wprowadza rozwiązania, które od dawna postulowano, ale do tej pory nie znalazły odzwierciedlenia w przepisach, np. opieka wytchnieniowa (jeden z postulatów RON), koordynacja opieki i rehabilitacji w jednym miejscu, rozwój mieszkalnictwa chronionego i ustawowe wprowadzenie mieszkalnictwa wspomaganego, uzupełnienie typów środowiskowych domów samopomocy o typy dla osób nisko funkcjonujących (autystów i osób ze sprzężoną niepełnosprawnością).
  • Relatywnie dobrze sformułowano cele Programu.
  • Przedstawiono ramy czasowe i finansowe, co umożliwia dyskusję w oparciu o konkrety, jak i próby rozliczania władz z realizacji Programu.
  • Zaplanowano dobry system monitorowania, aktywizujący nie tylko ministerstwa, ale też wojewodów. Jest to dobrym rozwiązaniem, gdyż zapobiega dzikiej decentralizacji zadań, z jaką mieliśmy i wciąż mamy do czynienia w odniesieniu do wielu zadań publicznych (np. brak ujednoliconych standardów orzekania o niepełnosprawności przez powiatowe zespoły orzekające czy niespójna i nieskoordynowana sieć warsztatów terapii zajęciowej i ośrodków wsparcia dziennego dla osób niepełnosprawnych).
  • Publikacja Programu umożliwia dalszą debatę. Może jednocześnie narazić rząd na krytykę i należy to docenić.
  • Najlepsze działania: 2.4, 2.6, 3.2, 3.3, 4.7, 5.2.

 

Minusy

  • Brak konsultacji społecznych na etapie tworzenia Programu. Najtrafniejsze elementy Programu odwołują się do wyartykułowanych oczekiwań społecznych. Pozostałe sprawiają wrażenie wymyślonych zza biurka, część jest wręcz irytująca dla rodzin, których dotyczy.
  • Brak zapewnienia trwałości proponowanych rozwiązań. Program uchwalony przez Radę Ministrów może być bardzo łatwo uchylony taką samą uchwałą.
  • Brak gwarancji uzyskiwania proponowanych form wsparcia w oparciu o odpowiednie wskazania z orzeczenia o niepełnosprawności.
  • Pozór diagnozy. Dwie części zawierają informacje o podobnym charakterze (diagnoza i załącznik „Wsparcie instytucjonalne”), obie są bardzo słabe.
  • Brak powiązania pomiędzy diagnozą, celami programu i opisem dostępnych zasobów instytucjonalnych. Diagnoza i zasoby instytucjonalne sprawiają wrażenie, jakby były na siłę przeklejone z innych opracowań, gdyż nie mają cech analizy przeprowadzonej na potrzeby Programu.
  • Brak wskazania w celach, jakie środki służą ich realizacji. Wręcz odwrotnie, dla priorytetów wskazano cele, które nie odpowiadają celom sformułowanym dla całego Programu. Utrudnia to ocenę zasadności doboru środków do celów.
  • Pominięcie w Programie wielu kluczowych wyzwań, np. koniecznej reformy orzecznictwa tak, by wskazania dawały wymagalne uprawnienia do świadczeń (postulat RON), zniesienia kryterium dochodowego (postulat RON), potrzeby wprowadzenia usług asystenckich, wspierania osób niepełnosprawnych na rynku pracy itp.
  • Ograniczenie uwzględnionych w Programie świadczeń medycznych wyłącznie do dzieci z niepełnosprawnością wrodzoną.
  • Różna jakość priorytetów, w większości bardzo ogólnikowy charakter.
  • Niespójność i fragmentaryczność poszczególnych rozwiązań.
  • Brak informacji o metodologii kalkulacji kosztów. Wydaje się, że niektóre działania były kreowane pod środki możliwe do uruchomienia z poszczególnych źródeł.
  • Brak zakładanych wskaźników rezultatu, poza kilkoma wyjątkami (1.5, 2.4).
  • Niewystarczająca „międzyresortowość” Programu, o czym świadczy zróżnicowanie merytorycznego wkładu poszczególnych instytucji, nawet jeśli chodzi o określenie jednolitej grupy odbiorców Programu. Przyznać jednak należy, że Program zawiera pewne pionierskie rozwiązania ponadresortowe (ośrodki koordynacyjno-rehabilitacyjno-opiekuńcze).
  • Najsłabsze działania: 2.2, 3.1 (do pilnej modyfikacji), 3.4, 3.5.

 

Kluczowe rekomendacje

  • Zagwarantowanie opieki dziennej dla osób opuszczających system oświaty, w tym w środowiskowych domach samopomocy i innych ośrodkach wsparcia.
  • Wprowadzenie możliwości zarobkowania dla osób korzystających ze świadczenia pielęgnacyjnego bez utraty prawa do tego świadczenia.
  • Dostosowanie działań na rzecz zwiększenia aktywności zawodowej opiekunów do rzeczywistych barier w podejmowaniu zatrudnienia przez tą grupę.
  • Zagwarantowanie opieki żłobkowej dla najmłodszych dzieci niepełnosprawnych, z zapewnieniem niezbędnych zajęć specjalistycznych stymulujących rozwój.
  • Finansowanie Programu przede wszystkim z odpowiednich części budżetu i tym samym nastawienie działań wyłącznie na osiąganie celów Programu.
  • Analiza świadczeń finansowanych ze środków PFRON i stopniowe włączanie ich do Programu jako form wsparcia o charakterze wymagalnych wskazań z orzeczenia (postulat RON).
  • Wprowadzenie nowego instrumentu rynku pracy w postaci trenera pracy (asystenta pracy, zatrudnienia wspieranego), finansowanego ze środków Funduszu Pracy.
  • Okresowa (co najmniej raz na pół roku) weryfikacja osiągania celów Programu.

[1] Uchwała nr 160 Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2016 r. w sprawie programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”, Monitor Polski 2016 Poz. 1250 http://www.monitorpolski.gov.pl/mp/2016/1250/M2016000125001.pdf (dostęp 09.01.2017)

 

Rekomendacje do Programu „Za życiem”

Materiały Robocze (30.11.2016)

Premier zapowiedziała w 2015 roku opracowanie dwóch odrębnych pakietów rozwiązań – w zakresie poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych (zarządzenie nr 89 z 29.08.2016) oraz wsparcia dla rodzin  „Za życiem” (zarządzenie nr 134 z 4.10.2015).

1. Program „Za życiem” powinien być przedstawiony jako kompleksowy i międzyresortowy program dla dzieci do lat 18 i ich rodzin. Powinien być ustawą o ustanowieniu Programu.

2. Jednocześnie należy poinformować o pracach nad drugą ustawą i podać termin (2017?) jej przedłożenia: ustawa o ustanowieniu wieloletniego Programu włączania społecznego osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin „Niezależne życie” (nazwa bezpośrednio zaczerpnięta z postulatów RON), który byłby realizacją art. 69 Konstytucji RP.

 

Program „Za życiem”:

 

1. Aby Program miał stabilny charakter, powinien być wprowadzony ustawą (ustawa o ustanowieniu rządowego programu wspierania rodzin z dzieckiem niepełnosprawnym „Za życiem”). Wprowadzenie go rozporządzeniem nie da poczucia bezpieczeństwa osobom, których dotyczy, gdyż będzie go łatwo uchylić.

2. Ze względu na wieloletnie skutki finansowe bardzo ważne jest zróżnicowanie świadczeń co do rodzaju i wymiaru w zależności od stanu funkcjonalnego dziecka – obecnie się go nie określa, za wyjątkiem cząstkowej diagnozy edukacyjnej w opiniach i orzeczeniach poradni psychologiczno-pedagogicznych. Musi być jakiś mechanizm, np. ponowne orzeczenie przez powiatowy zespół, z dodatkowymi kryteriami dot. samodzielności dziecka – tak było przy kartach parkingowych, ewentualnie można oprzeć się na standardach A, B, C i D wsparcia realizowanego 2005-07 w ramach pilotażu WWKSC[1] – tylko diagnoza medyczna, nie funkcjonalna, ale lepsze to niż nic.

3. Konieczne jest natychmiastowe przekazywanie do ośrodka pomocy społecznej – za zgodą zainteresowanych osób – informacji o zdiagnozowaniu ciężkiej choroby lub niepełnosprawności przez lekarza ginekologa (ciąża), położnika (poród), pediatrę lub specjalistę (pozostałe niepełnosprawności lub choroby), przedszkole, szkołę, poradnię (zaburzenia rozwojowe, zagrożenie niepełnosprawnością). Zmusi to OPSy do działań proaktywnych.

4. Przy wypisie noworodka ze szpitala obowiązkowe powinno być zamieszczanie w epikryzie wśród zaleceń dla rodziców wskazania do kontaktu z ośrodkiem pomocy społecznej i placówką prowadzącą wczesne wspomaganie rozwoju (WWR w systemie oświaty), każdorazowo gdy istnieje choćby podejrzenie niepełnosprawności lub ciężkiej choroby.

5. Każdy powiat (PCPR) powinien prowadzić elektroniczną ogólnodostępną bazę różnych form wsparcia z przypisaniem wszystkich miejsc realizacji świadczeń finansowanych ze środków publicznych z różnych źródeł. Ośrodki pomocy społecznej powinny być poinformowane o tej bazie, gdyż to asystenci-koordynatorzy będą jej głównymi użytkownikami. Baza aktualizowana raz na kwartał. Obowiązek zgłaszania przez realizatorów będzie zapisany we wszystkich umowach, także konkursowych (ngosy).

6. Trzeba wykorzystać bardzo dobrze działające ośrodki wczesnej interwencji, prowadzone ze środków publicznych przez organizacje pozarządowe i inne podmioty. Można dać im kontrakty na całościowy pakiet usług, finansowany z różnych źródeł jako całość. Ze względu na koszty nie trzeba tworzyć nowych ośrodków koordynacyjno-opiekuńczych (Premier zapowiada ich tworzenie).

7. Do międzyresortowego zespołu do spraw opracowania projektu Rządowego Programu wsparcia dla rodzin „Za życiem” należy włączyć urzędników, którzy zajmują się koszykiem świadczeń w Ministerstwie Zdrowia. Obecnie w zespole jest wiceminister zdrowia, który nadzoruje Departament Matki i Dziecka – tam powstał dobry program pilotażowy z lat 2005-2007 WWKSC. Jednak znajomość sposobu konstruowania koszyka świadczeń jest niezbędna, także dla stworzenia całościowego pakietu finansowanego z różnych źródeł.

8. Trzeba scalić tzw. orzecznictwo powiatowe i edukacyjne. Orzeczenia edukacyjne powinny rodzić dla dzieci niepełnosprawnych lub ciężko chorych takie same skutki w innych systemach jak orzeczenia powiatowe, bez konieczności ubiegania się o te drugie. Jest to relatywnie prosta operacja, która odciąży rodziców. Konieczne jest do tego włączenie do zespołów w poradniach lekarzy specjalistów w szerszym zakresie niż obecnie, a więc w zależności od indywidualnych problemów zdrowotnych dziecka.

9. Kluczowa jest dobrze zaplanowana koordynacja i podział kompetencji. Program powinien być realizowany lokalnie (powiaty i gminy). Musi być jednak zaplanowany, koordynowany i przede wszystkim finansowany ze środków budżetu państwa (będących w dyspozycji MZ, MEN, MRPiPS) centralnie. Niedopuszczalne jest spychanie odpowiedzialności za finansowanie na powiaty czy gminy, bo będą go unikać, w szczególności małe samorządy i zwłaszcza przy kosztowniejszych formach wsparcia.

10. Nie należy sięgać po środki PFRON, bo od dawna brakuje w nim wystarczających środków na rehabilitację społeczną. Natomiast w ramach realizowanych przez powiaty zadań finansowanych z PFRON należy wprowadzić gwarancje dla dzieci dostępu do niektórych świadczeń – obecnie udzielanych uznaniowo: likwidacja barier czy turnusy. Koszyk świadczeń gwarantowanych przez powiaty ze środków PFRON dla dzieci powinien być (a) nieodpłatny i (b) bez kryterium dochodowego.

11. Niezbędne jest wykorzystanie, a docelowo scalenie różnych baz danych, zarządzanych przez różne instytucje. PESEL jako wspólnym klucz. Bazami dysponują: NFZ (świadczenia, ale brak bazy jednostek chorobowych, za wyjątkiem baz jednostek chorobowych uprawniających do poszczególnych świadczeń), MEN (System Informacji Oświatowej), MRPiPS (odbiorcy 500+, niekompletne dane także w systemie EKSMON), powiatowe PCPRy i gminne OPSy.

12. Należy zapowiedzieć stworzenie w 2017 kolejnego kompleksowego programu, przygotowywanego przez zespół powołany zarządzeniem Prezesa RM z dnia 29.08.2016 (powinna to być ustawa o ustanowieniu wieloletniego programu włączania społecznego osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin „Niezależne życie”). Byłby on realizacją art. 69 Konstytucji RP: „Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej”, jak też elementem wdrażania i realizacji postanowień Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych.

Ten szeroki program powinien w szczególności osób z niepełnosprawnością powstałą w dzieciństwie i ich rodziców. Należy wyodrębnić tą grupę, gdyż rodzice osób z niepełnosprawnością są najbardziej wykluczeni społecznie. Hasło niezależnego życia powinno dotyczyć zarówno osób z niepełnosprawnościami, jak i ich rodziców.

 

dr Agnieszka Dudzińska, dr Paweł Kubicki

[1] Wczesna Wielospecjalistyczna Kompleksowa Skoordynowana i Ciągła Pomoc Dziecku Zagrożonemu Niepełnosprawnością lub Niepełnosprawnemu i Jego Rodzinie, www.nfz.gov.pl/download/gfx/nfz/pl/defaultaktualnosci/293/…/63_2005_zal.pdf

Nasze komentarze w mediach dotyczące ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”