Kolejna nowelizacja ustawy o Funduszu Solidarnościowym

dr Agnieszka Dudzińska 16.11.2019

dr hab. Katarzyna Roszewska

Projekt ustawy o zmianie ustawy o Solidarnościowym Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (druk nr 13 z 13.11.2019): https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/druk.xsp?documentId=4ECBBBB5AE8F8034C12584B1005C74C5

Zgodnie z informacją na stronie Sejmu nowelizacja ustawy dotyczy rozszerzenia zakresu zadań Solidarnościowego Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych poprzez wprowadzenie możliwości udzielenia wsparcia finansowego kolejnym grupom społecznym – emerytom i rencistom. Ze środków Funduszu finansowane ma być jednorazowe roczne świadczenie pieniężne dla emerytów i rencistów (tzw. trzynastka) wraz z kosztami obsługi, a także renta socjalna i zasiłek pogrzebowy, który przysługuje w razie śmierci osoby pobierającej rentę socjalną

Zmiana polega na tym, że przenosi się do Funduszu Solidarnościowego z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wydatki na renty socjalne oraz wydatki na trzynaste emerytury. Przypomnieć w tym miejscu można, że w 2019 roku obciążono już Fundusz Solidarnościowy zadaniem wypłaty stałych świadczeń uzupełniających dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (tzw. 500+ dla osób niesamodzielnych). Zmianę wprowadzono wówczas przy okazji uchwalenia ustawy z 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190001696/O/D20191696.pdf).

Obecny budżet Funduszu Solidarnościowego to ponad 5 mld zł. Zgodnie z projektem ustawy budżetowej na rok 2020, skierowanym przez rząd do Sejmu w dniu 30.09.2019 (załącznik nr 13, tabela 29, strony 391-392 druku sejmowego 3829, http://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/A85C38D8BB768CE5C125848500366356/%24File/3829.pdf%20-%20ustawa%20i%20za%C5%82%C4%85czniki%20do%20ustawy.pdf), z wydatków Funduszu, zaplanowanych na realizację zadań ustawowych w kwocie 5 mld 141 mln zł, jedynie 10% (530 mln zł) przeznaczone jest na programy rządowe i resortowe, którym Fundusz miał pierwotnie służyć. Lwią część wydatków stanowi natomiast dodane lipcową nowelizacją zadanie, jakim jest świadczenie 500+ dla osób niesamodzielnych (4 mld 453 mln zł).

Aby sprostać tym wydatkom, w tej samej nowelizacji wprowadzono możliwość zaciągania pożyczek z budżetu państwa oraz z Funduszu Pracy. Należy pamiętać, że pierwotnie Fundusz Solidarnościowy miał być zasilany z części składek na Fundusz Pracy oraz z daniny solidarnościowej (na 2020 zaplanowano odpowiednio 2 mld 600 mln zł oraz 1 mld 150 mln zł przychodów z tych tytułów).

Po planowanej obecnie zmianie, uwzględniającej w przychodach środki z budżetu państwa na renty socjalne (w 2018 wg sprawozdania ZUS było to 3,2 mld zł) oraz dodatkową pożyczkę z Funduszu Rezerwy Demograficznej (wg projektu 9 mld zł), budżet Funduszu Solidarnościowego wzrośnie do 12,3 mld. (zob. art. 1 pkt. 7 projektu nowelizacji ustawy oraz str. 49 sprawozdania ZUS: https://bip.zus.pl/documents/493361/494101/Sprawozdanie+z+dzia%C5%82alno%C5%9Bci+ZUS+za+2018_BIP.pdf/d2070187-5743-4418-f31c-5cb1ec2b17c6 ).

Źródłem finansowania rent socjalnych będzie więc nadal budżet państwa. Trzynaste emerytury i renty będą pokryte z pożyczki zaciągniętej z Funduszu Rezerwy Demograficznej (zgodnie ze sprawozdanie ZUS w 2018 cały budżet FRD wynosił 42 mld zł, zatem na trzynastki pożyczone zostanie 21% całego budżetu Funduszu Rezerwy Demograficznej, zob. str. 43 sprawozdania z działalności ZUS: https://bip.zus.pl/documents/493361/494101/Sprawozdanie+z+dzia%C5%82alno%C5%9Bci+ZUS+za+2018_BIP.pdf/d2070187-5743-4418-f31c-5cb1ec2b17c6).

Zaciągnięta już wcześniej nieoprocentowana pożyczka z Funduszu Pracy, służąca sfinansowaniu świadczenia uzupełniającego (500+) dla osób niesamodzielnych wyniosła 4 mld zł i jest już uwzględniona w pozycji „Zobowiązania” planu finansowego Funduszu Solidarnościowego na rok 2020 załączonego do projektu ustawy budżetowej na 2020 rok.

Fundusz Solidarnościowy będzie więc przede wszystkim służył gromadzeniu środków na 500+ dla osób niesamodzielnych i na trzynastkę z pożyczek.
Zatem po stronie przychodów kwotę aż 13 mld z całego ponad blisko 17-miliardowych przychodu do Funduszu Solidarnościowego w 2020 będą stanowiły pożyczki. Budżet Funduszu będzie musiał je zwracać do Funduszu Pracy i do Funduszu Rezerwy Demograficznej (czyli do ZUS) za każdy kolejny rok, w którym je będzie zaciągał, raty będą więc się nawarstwiać.

O ile renta socjalna wprost finansowana jest z budżetu państwa i w tej kwestii zmienia się tylko źródło gromadzenia środków na ich wypłaty, o tyle nie ma gwarancji, że trzynastki lub inne świadczenia dla emerytów nie będą w przyszłości w jakiejś części zasilane również wpływami z innych źródeł. A to stawia pod znakiem zapytania możliwość realizacji pierwotnych celów utworzenia Funduszu Solidarnościowego (zob. List otwarty organizacji społecznych wyrażający zaniepokojenie wprowadzanymi zmianami,  https://www.facebook.com/424199491487857/posts/554119978495807/).

Zatem z jednej strony zmiany mogą robić wrażenie porządkowania źródeł finansowania rozmaitych świadczeń o charakterze zaopatrzeniowym dla emerytów i rencistów; z drugiej – zagrażają realizacji zadań o charakterze nieobowiązkowym, nie rodzących prawa podmiotowego. Wypłata rent socjalnych i trzynastek po ich przyjęciu w formie ustawy ma bowiem charakter obowiązkowy, natomiast programy rządowe na opiekę wytchnieniową, asystencję osobistą i inne formy wsparcia nie rodzą po stronie osób niepełnosprawnych roszczenia o ich realizację, mogą być więc realizowane w różnym wymiarze, głównie zależnym od środków, którymi dysponować będzie Fundusz.

Niewątpliwie też nowe zadania będą na tyle obciążające dla Funduszu Solidarnościowego, że pod względem budżetowym i organizacyjnym zdominują jego pierwotne cele. Fundusz Solidarnościowy stanie się w praktyce funduszem świadczeń socjalnych dla emerytów i rencistów.