List do ministra finansów, pana Pawła Szałamachy, w sprawie subwencji oświatowej
Szanowny Panie Ministrze,
W związku z opublikowanym w dniu 29.10.2015 na stronie Rządowego Centrum Legislacyjnego projektem ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej (numer z wykazu: UD229) zwracamy się z gorącą prośbą o uzupełnienie tego projektu o artykuł, który jest oczekiwany przez rodziców dzieci niepełnosprawnych w całej Polsce.
Chodzi o kontynuację rozwiązania z roku 2015, mającego na celu wymuszenie na jednostkach samorządu terytorialnego, będących organami prowadzącymi dla szkół publicznych, przekazywania tym szkołom środków z części oświatowej subwencji ogólnej, naliczanych na podstawie indywidualnych orzeczeń niepełnosprawnych uczniów na dodatkowe zadania związane z ich kształceniem, w wysokości co najmniej równej kwocie, w jakiej zostały one naliczone na konkretnych niepełnosprawnych uczniów danej szkoły.
Rozwiązanie to, choć ułomne, stanowiło w roku 2015 jedyną podstawę, zgodnie z którą dyrektorzy szkół, w których kształcą się niepełnosprawne dzieci, mogli oczekiwać, że organ prowadzący nie odmówi im środków potrzebnych dla dostosowania procesu kształcenia do potrzeb konkretnego dziecka.
Od lat alarmujemy jako zaangażowani społecznie rodzice dzieci niepełnosprawnych, że samorządy wykorzystują środki z subwencji naliczanej na nasze dzieci z racji ich niepełnosprawności na różne inne wydatki, w tym ogólne wydatki na oświatę. Jest to całkowicie niezgodne z celami naliczania tej części subwencji oświatowej, ale niestety nie jest sprzeczne z obowiązującym prawem (ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, art. 7 ust. 3: O przeznaczeniu środków otrzymanych z tytułu subwencji ogólnej decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.”).
Dlatego od dawna zabiegamy o to, by tą część subwencji, która jest naliczana na podstawie indywidualnych orzeczeń konkretnych dzieci, przekształcić w dotację celową dla szkoły lub dla jednostki samorządu terytorialnego. Ściśle współpracujemy z Ministerstwem Edukacji Narodowej w poszukiwaniu możliwości takiego przekształcenia. W roku 2009 nasze środowisko rozpoczęło realizację projektu „Wszystko jasne. Dostępność i jakość edukacji dla uczniów niepełnosprawnych”, który do dziś jest kontynuowany przez Stowarzyszenie NIE‑GRZECZNE DZIECI. W ramach tego projektu udzielono tysięcy porad zrozpaczonym rodzicom dzieci niepełnosprawnych, których prawa były łamane przez szkoły i ich organy prowadzące. Wydano też kilka edycji informatora dla rodziców, przeprowadzono kampanie medialne, rzecznik uczniów niepełnosprawnych interweniował dziesiątki razy w konkretnych przypadkach. Doraźna pomoc to jednak za mało. Muszą zostać zmienione wadliwe mechanizmy prawne.
Traktowaliśmy uchwaloną 5 grudnia 2014 roku ustawę o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. 2014 poz. 1877), dotyczącą roku 2015, jako pomost zabezpieczający interesy naszych dzieci w szkołach, zwłaszcza ogólnodostępnych, do czasu określenia i zatwierdzenia właściwego ostatecznego mechanizmu przekazywania środków zgodnie z ich przeznaczeniem do szkoły, w której uczy się dziecko. Ku naszej radości zapisano w niej bowiem:
„W roku 2015 na realizację zadań wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy dla dzieci i młodzieży jednostka samorządu terytorialnego przeznacza środki w wysokości nie mniejszej niż wynikająca z podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego, określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 28 ust. 6 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 1115, 1574 i 1644), w zakresie tych zadań.”
W uzasadnieniu projektu (druk sejmowy 2854) rząd podnosił wówczas:
„Edukacja dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, w szczególności dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, wymaga odpowiednio wyższych nakładów finansowych, co jest uwzględniane w algorytmie podziału części oświatowej subwencji ogólnej na dany rok poprzez system wag. Uzasadnione jest więc, aby jednostki samorządu terytorialnego na te zadania przeznaczały środki w wysokości nie niższej niż naliczone w subwencji. Proponowane rozwiązanie jest wynikiem uwag zgłaszanych w trakcie obrad komisji sejmowych w roku 2014 przez opiekunów osób (dzieci) niepełnosprawnych i umożliwi adekwatne finansowanie ze środków otrzymanych w ramach części oświatowej subwencji ogólnej organizacji zajęć dla dzieci i młodzieży objętych specjalną organizacją nauki i metod pracy. Zatem w interesie strony rządowej i samorządowej jest realizacja postulatów społecznych poprzez zagwarantowanie środków na realizację zadań związanych z edukacją dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Obowiązek przeznaczania środków w wysokości nie niższej niż zostały na te zadania naliczone w części oświatowej subwencji ogólnej dotyczyć będzie tylko zadań związanych z edukacją dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Projektowane rozwiązanie nie ograniczy w żaden sposób samodzielności jednostek samorządu terytorialnego w realizacji zadań oświatowych, bowiem powyższe uregulowanie zobowiązuje jednostki samorządu terytorialnego do adekwatnego kierowania środków otrzymanych z budżetu państwa na zadanie wymagające szczególnej uwagi, edukację wymagającą stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Z uwagi na zapewnienie realizacji powyższych postulatów w roku 2015 niezbędne jest wprowadzenie projektowanego rozwiązania w projekcie ustawy, co zagwarantuje jego wejście w życie z dniem 1 stycznia 2015 r.”
Artykuł dotyczący subwencji dla naszych dzieci był wówczas przychylnie przyjęty przez wszystkie kluby parlamentarne, a posłowie opozycji (klub PiS) opowiadali się nawet za przyjęciem takiego rozwiązania na stałe, w celu trwałego zabezpieczenia interesów dzieci niepełnosprawnych w szkołach.
Nie jest winą naszą ani naszych dzieci, że rząd w ciągu minionego roku nie znalazł trwałego rozwiązania dotkliwego dla nas problemu „oszczędzania” przez samorządy środków z subwencji, naliczanych z tytułu niepełnosprawności naszych dzieci.
Obecnie, mimo niezadowolenia samorządów z wprowadzonych na rok 2015 uregulowań, są one już w znacznym stopniu pogodzone z nowym rozwiązaniem. Wielu urzędników samorządowych zajmujących się finansami oświaty przeszło w tym czasie dodatkowe szkolenia, wydano szereg publikacji,[1] wyjaśniano także sposób realizacji art. 32 w/w ustawy poprzez interpelacje poselskie.[2]
Brak kontynuacji raz podjętych zdecydowanych i słusznych kroków, mających na celu uzyskanie sprawiedliwości dla naszych dzieci i nieokradanie ich z naliczanej na nie subwencji, jest dla nas obecnie zupełnie niezrozumiały. Oznacza też cofnięcie zmian w zakresie świadomości społecznej urzędników samorządowych, dotyczącej problemów związanych z kształceniem dzieci niepełnosprawnych.
Dlatego apelujemy do Pana Ministra o pilne wniesienie autopoprawki do projektu w postaci wprowadzenia dodatkowego artykułu o treści:
„W roku 2016 na realizację zadań wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy dla dzieci i młodzieży jednostka samorządu terytorialnego przeznacza środki w wysokości nie mniejszej niż wynikająca z podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego, określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 28 ust. 6 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, w zakresie tych zadań.”
Kwota ta w skali całej Polski już w roku 2014 przekroczyła 4 mld zł i stale rośnie. Nie możemy dopuścić, by środki te nadal służyły do zasilania finansów samorządowych bez związku z potrzebami naszych dzieci, dla których przecież są naliczane!
Bardzo liczymy na życzliwe i odważne potraktowanie naszego wystąpienia. Jesteśmy gotowi do rozmów z nowym rządem i administracją na temat zarówno proponowanego doraźnego rozwiązania, jak i znalezienia sposobu trwałego rozwiązania problemów związanych z finansowaniem edukacji dzieci niepełnosprawnych.
Z poważaniem,
dr Agnieszka Dudzińska dr Katarzyna Roszewska
Warszawa, 16.11.2015
[1] Np. dr Agnieszka Dudzińska „Pomoc psychologiczno-pedagogiczna uczniom z dysfunkcjami w szkołach ogólnodostępnych: organizacja i finansowanie”, w: „Najważniejsze problemy związane z edukacją. Poradnik praktyków dla praktyków”, Municipium SA, Warszawa 2015, s. 47-56.
[2] Np. interpelacja nr 32129 z dnia 2.04.2015.