Pismo do Premier Beaty Szydło w sprawie planowanego zamrożenia podwyżek dla środowiskowych domów samopomocy (art. 15 rządowego projektu ustawy o szczególnych rozwiązaniach w związku z realizacją ustawy budżetowej na rok 2017)

Warszawa, 23.09.2016

dr Agnieszka Dudzińska
dr Paweł Kubicki
dr Katarzyna Roszewska
Centrum Badań Nad Niepełnosprawnością
www.cbnn.pl

Sz. Pani
Beata Szydło
Prezes Rady Ministrów
Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowna Pani Premier,

Ze zdumieniem i niedowierzaniem zapoznaliśmy się z rządowym projektem ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2017 (projekt z dnia 7 września 2016 r.), przewidującym w art. 15 wycofanie zwiększenia stawki dotacji budżetowej, naliczanej na jednego uczestnika korzystającego z grupowej opieki dziennej w tzw. środowiskowym domu samopomocy.

Zgodnie z polskim porządkiem prawnym, środowiskowe domy samopomocy to forma ośrodków wsparcia, przeznaczona dla osób chorych psychicznie, upośledzonych umysłowo lub wykazujących inne zaburzenia psychiczne (np. zaburzenia ze spektrum autyzmu). Według sprawozdania Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej za rok 2015 o symbolu MPiPS 03, dostępnego na stronie internetowej Ministerstwa, z 27 679 miejsc oferowanych w środowiskowych domach samopomocy (1) korzystało w minionym roku 30 512 osób (a więc o ponad 10% więcej niż oferowana liczba miejsc). Z danych Ministerstwa (2) wynika też, że popyt na tę formę opieki dziennej jest zaspokojony jedynie w 75%.

Generalnie do środowiskowych domów samopomocy trafiają osoby, które ze względu na niski poziom funkcjonowania w życiu codziennym nie są przyjmowane do warsztatów terapii zajęciowej. Są to zatem osoby wymagające szczególnie intensywnej opieki. Mimo to stawka na uczestnika warsztatu terapii zajęciowej (od 2016 roku 15 996 zł rocznie) jest o kilkadziesiąt złotych miesięcznie wyższa niż stawka na uczestnika środowiskowego domu samopomocy (w zależności od województwa, na ogół 15 216 zł). Autorzy raportu z 2014 roku o sytuacji warsztatów terapii zajęciowej (s. 226) (3) zwracają uwagę na wynikające stąd w niektórych przypadkach sprzeczne z logiką systemu zjawisko przyjmowania do nieco lepiej finansowanych warsztatów terapii zajęciowej osób wymagających większej opieki, przy równoczesnym kierowaniu osób lepiej rokujących do środowiskowych domów samopomocy.

Jako eksperci odnotowujemy znaczące trudności z możliwością skorzystania z opieki dziennej w środowiskowych domach samopomocy przez niskofunkcjonujące osoby z autyzmem oraz z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Wymagają one bowiem więcej uwagi i bardziej intensywnej opieki, w tym często pomocy w czynnościach samoobsługowych. Z jednej strony więc takie osoby nie są przyjmowane do środowiskowych domów samopomocy, ani tym bardziej do warsztatów terapii zzajęciowej, z drugiej zaś nie ma dla nich żadnej alternatywnej oferty opieki dziennej w systemie. Opiekunowie osób najbardziej niesamodzielnych od lat apelują o zwiększenie stawki dotacji do środowiskowych domów samopomocy dla tej kategorii osób, ponieważ sa one realnie dyskryminowane w dostępie do placówek opiekuńczych.

Niepokojąca jest również zamieszczona w dokumencie Ocena Skutków Regulacji przewidywana kwota oszczędności, uzyskanych wskutek zamrożenia podwyżki stawki. Została ona w niewiadomy sposób skalkulowana na poziomie 132 mln zł. Tymczasem nasze szacunkowe obliczenia wskazują, że przy założeniu, iż wg sprawozdań Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 757 środowiskowych domów samopomocy korzystało w 2015 roku 30 512 osób, zaś obecne kryterium, o którym mowa w art. 8 ust. a pkt 1 ustawy o pomocy społecznej, wynosi 634 zł (4), zamrożenie stawki na poziomie 200% (zamiast zgodnego z umową społeczną podniesienia jej w roku 2017 do przejściowego poziomu 230%) daje oszczędność rzędu 69 mln 641 tys. zł, co wynika z kalkulacji:

30 512 osób x (230%-200%) x 634 zł x 12 miesięcy

Nawet przy uwzględnieniu proponowanego przez resort pracy od 1.11.2017 podwyższenia kryterium z art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej do poziomu 754 zł (5), oszczędności uzyskane na podstawie art. 15 projektu ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z relizacją ustawy budżetowej w roku 2017 wyniosą 71 837 453 zł, a więc zaledwie 54% podanej w OSR kwoty 132 mln zł.

Uważamy, że jakiekolwiek oszczędności na osobach z niepełnosprawnościami, w dodatku na ich najsłabszej, bo cechującej się szczególną nieporadnością intelektualną i psychiczną grupie, to oszczędności fałszywe. W dodatku Minister Finansów, proponując ową „oszczędność”, narusza delikatną i opartą na kompromisie umowę społeczną, zgodnie z którą rozwiązanie w postaci podniesienia stawki do 250% kryterium zostało rozłożone na trzy lata. Stopniowa poprawa dostępu najsłabszej grupy osób z niepełnosprawnością do ośrodków wsparcia dziennego może przyczynić się do zmniejszenia skali wykluczenia społecznego całych rodzin, a niekiedy wręcz wyjścia z błędnego koła współczesnego niewolnictwa, jakiemu podlegają starzejący się rodzice. Takie cele powinny być ambicją nowoczesnego, prospołecznego rządu. Takie też są nasze oczekiwania wobec państwa polskiego.

Z poważaniem,

Agnieszka Dudzińska
Paweł Kubicki
Katarzyna Roszewska

(1) Łącznie o zasięgu lokalnym i ponadgminnym, prowadzonych przez powiaty, gminy oraz inne podmioty prowadzące.
(2) Sprawozdanie MPiPS-05 za rok 2014, tablica nr 7.
(3) Badanie sytuacji warsztatów terapii zajęciowej. Raport końcowy z badania. Warszawa, wrzesień 2014. Projekt zrealizowany na zlecenie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Dostęp: http://www.pfron.org.pl/pl/publikacje/badania-i-analizy-pfro/77,Badania-i-analizy-PFRON.html
(4) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2015 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, §1 pkt 1a.
(5) Propozycje zmian w wysokości świadczeń rodzinnych i progów dochodowych przekazane Komisji Trójstronnej 15.05.2015 r. http://www.mpips.gov.pl/aktualnosci-wszystkie/art,5538,7217,wyzsze-swiadczenia-rodzinne-i-progi-dochodowe.html